Porselein

Bord met afbeelding van dames met parasol naar een ontwerp van Cornelis Pronk, circa 1736, Groninger Museum

Porselein is een zeer hard gebakken, maar fijn en dun aardewerk, vervaardigd uit kaolien (ook wel porseleinaarde genoemd), vermengd met veldspaat en kwarts. Nadat het in een bepaalde vorm in een oven gebakken is, wordt het geglazuurd. Dit geschiedt wederom in een oven. De grote aantrekkingskracht van porselein wordt mede bepaald door de decoratieve schilderingen, die zowel bovenop als onder het glazuur kunnen worden aangebracht. De bakermat van de porseleinproductie ligt in China. In Japan dateert de productie van de 16e eeuw en in Europa, met name in Meissen in Duitsland, van het begin van de 18e eeuw. De vormen waarin porselein geleverd wordt zijn talloos. Niet alleen koppen en schotels, maar ook borden, vazen, kommen, wasbekkens, slabakken, doosjes etc.

Al in de 16e eeuw vervoerden Portugezen porselein uit Azië naar Europa; de VOC volgde in de 17e eeuw in dat voorbeeld. Het ging hier om porselein uit China, dat in de 17e eeuw van Chinese jonken in Batavia werd betrokken, en om Japans porselein, dat rechtstreeks werd aangevoerd (kaart). Eerst in 18e eeuw, vanaf het begin van de vaart op Canton in 1728, kwam er meer porselein uit China naar de Republiek. Het werd daar betrokken van de provincies Fujien en Jiangxi. Met de theeschepen werd de porselein nu in grote hoeveelheden naar Europa getransporteerd, omdat het zich door de compacte manier van verpakken en het gewicht goed leende om in de onderste ruimen van de schepen boven de ballastgoederen weg te stouwen.

Pas toen het porselein in de 18e eeuw in Nederland in enige mate gemeengoed was geworden, begon de vraag naar porselein met een persoonlijk karakter te groeien. De bewindhebbers van de VOC in Nederland namen het voortouw en zonden verschillende modellen naar China, opdat daar bijvoorbeeld hele serviezen met één bepaald monogram gemaakt konden worden. Dit zogenaamde chine de commande was een groot succes. Het werd, in tegenstelling tot het gewone porselein, juist op de bovenste dekken van de schepen vervoerd, omdat het natuurlijk wel de bedoeling was dat een en ander heel aankwam. Het gewone porselein werd in de Republiek op veilingen verkocht, het chine de commande werd vanzelfsprekend direct door de besteller betaald. Door de grote variëteit aan vormen en kwaliteiten is het moeilijk een beeld te schetsen van de prijzen en hoeveelheden van de porseleinhandel van de VOC.

Top