Makassar

Gezicht op Makassar, circa 1750, anonieme tekening, Rijksmuseum

De belangstelling van de VOC voor Makassar op Zuid-Celebes was niet primair economisch van aard. Sinds 1667 was de VOC er namelijk gevestigd, omdat Makassar het 'slot op de deur' was voor de oostelijker gelegen specerij eilanden, dat wil zeggen de Molukken, Ambon en Banda (kaart). Daar had de VOC in de eerste helft van de 17e eeuw monopolies op de uitvoer van muskaatnoten, foelie en kruidnagelen gevestigd. Makassar was in feite de plaats die door de bij deze handel uitgeschakelde Europese en Aziatische concurrenten gebruikt werd om 'smokkel' in specerijen te bedrijven. De concurrenten lieten de 'smokkelhandel' zelf overigens aan Makassaarse tussenhandelaren over. Omdat de vorsten van Makassar dit toelieten, zich niets aantrokken van de monopolies van de VOC en in deze een koers van 'vrijhandel' voorstonden, was het tussen de VOC en Makassar vóór 1667 al regelmatig tot ernstige gewapende conflicten gekomen, zowel op Celebes zelf als in Ambon. In de oorlog van 1666 tot 1669 lukte het Cornelis Speelman met behulp van Arung Palakka, een vorst uit het naburige Bone, het verzet van Makassar te breken.

In 1667 droeg het vorstendom Makassar het fort Udjungpandang aan de VOC over, dat tot kasteel Rotterdam werd omgedoopt. Dit werd het plaatselijk hoofdkwartier, waarachter zich spoedig de VOC-stad Makassar ontwikkelde. Net als elders was hier sprake van een multi-etnische samenleving. Daarnaast kreeg de VOC enige kilometers naar het noorden en naar het zuiden de beschikking over districten van verslagen tegenstanders. De bevolking in deze gebieden werd verplicht jaarlijks een tiende van de rijstoogst aan de VOC te leveren. Behalve te Makassar had de VOC hier en daar nog wat kleinere fortjes om een oog in het zeil te houden. De bewoners van de vele vorstendommen in Zuid-Celebes, Makassar voorop, kregen het bevel zich niet meer met de handel op de specerij eilanden bezig te houden. Zij hebben zich in de loop van de tijd niet altijd wat van dat verbod aangetrokken, hetgeen dan weer tot conflicten met de VOC leidde.

De politieke kaart van Zuid-Celebes liet in de 17e en 18e eeuw een heleboel kleine vorstendommen zien. Nadat het streven van Makassar om de dominante macht in het gebied te zijn door de interventie van de VOC was afgebroken, was er meer sprake van een machtsevenwicht. De status quo daarbij stond of viel bij de goede verhoudingen tussen de VOC en het eerder genoemde Bone. In de 18e eeuw waren er bij tijd en wijle oorlogen, geïnspireerd door dynastieke perikelen in bepaalde gebieden of door ambities van individuele vorsten. Zolang de VOC en Bone één waren kregen de tegenstanders van de VOC geen kans een dominante factor te worden. Aan het einde van de 18e eeuw groeide de macht van Bone echter tot zulke hoogten, dat de VOC er zelf door in de verdrukking kwam. Dit uitte zich onder meer in het feit dat de bevolking in de rijstdistricten geen tienden meer aan de VOC afdroeg.

Top